Okuyucunun Yüzeydeki metinle bağlantısının kopmaması için Yüzeydeki metinin çalışmanın bütününe dağılmış ayrıntılı bir özeti bulunmakla birlikte alıntılanan beyitlerin Türkçe nesir diliyle sadeleştirilmeleri ile de bu ilgi korunmaya çalışılmıştır. Yine de okuyucunun Yüzeydeki metine hakim olması ve onu bir bütün olarak değerlendirebilmesi için burada Yüzeydeki metinin pek ayrıntılı olmayan bir özetinin verilmesi yararlı olacaktır:

Mecnun’un babası bir kabile reisidir. Ama arkasında yerine bırakacağı bir varisi yoktur. Allah(c.c.) bir gün onun dualarını kabul eder ve bir oğlu dünyaya gelir. Çocuğa Kays adını takarlar. On yaşına ulaşınca sünnet edip okula yollarlar.

Kays okulda kendisi gibi bir öğrenci olan Leyla’yı görür. Bir bakışta birbirlerine âşık olurlar. Kays’ın Leyla’ya karşı olan yakından ilgisi okulda dedikoduya yol açar. Leyla’nın annesi dedikoduları duyunca kızını azarlar ve bir daha okula göndermez. Kays okula gelip Leyla’yı göremeyince büyük bir üzüntü yaşar ve günlerce ağlar. Adı Kays iken Mecnun olur.

Mecnun’un arkadaşları güzel bir bahar gününde kır gezintisi yapmak isterler. Gönlü üzüntüyle dolu Mecnun’u eğlendirmek, neşelendirmek için yola koyulurlar. Konak yerine geldiklerinde Leyla onlardan önce arkadaşlarıyla oraya gelmiş ve orada çadırını kurmuş bulunmaktadır. İki sevgili göz göze geldiklerinde bayılıp yere düşerler. Kız arkadaşları Leyla’yı ayıltıp hemen evine götürürler. Arkadaşları tarafından ayıltılan Mecnun eve dönmek istemez.

Mecnun çölde tek başına kalır. Arkadaşları olan biteni gidip Mecnun’un babasına anlatırlar. İhtiyar, oğlu için çöllere düşer. Mecnun’u bulduğu zaman, Leyla bizim evde seni bekliyor, diye kandırıp eve getirir. Evde annesi Mecnun’a öğütler verir. Öğütler kâr etmeyince babası, Leyla’yı babasından istemek için yola koyulur.

Leyla’nın babası Mecnun’un deliliğini gerekçe göstererek kızını vermez. Şayet deliliği iyileşirse bu kararından döneceğini, o zaman kızını Mecnun’la evlendirebileceğini belirtir. İhtiyar evine eli boş dönünce oğlunun iyileşmesi için her söyleneni yerine getirir. İhtiyara en son çare olarak oğlunu Kabe’ye götürmesi öğütlenir. İhtiyar oğlunu bir tahtırevana yerleştirerek bir umutla Kabe’nin yolunu tutar.

Mecnun Kabe’de aşk hastalığından kurtulma yerine bunun daha da artırılması yönünde Allah’a(c.c.) duada bulunur. Bu duruma tanık olan ihtiyar çaresiz bir biçimde ortada kalır. Mecnun babasından ayrılarak çölün yolunu tutar.

Mecnun yolda rastgeldiği bir dağa gönül derdini açar. Bir gün avcının elinden bir ceylan yavrusunu bir başka gün de bir güvercini avcıya bedellerini ödeyerek kurtarır.

Leyla babasının evinde çaresizdir. Gönül derdini sırasıyla muma, pervaneye, aya, melteme, buluta açar; ama bunlardan gönül derdine bir deva bulamaz.

Leyla bir gün yolda İbni Selam adlı zengin bir adamla karşılaşır. İbni Selam bir görüşte Leyla’ya âşık olur. Adam yollayıp Leyla’yı babasından istetir. Leyla İbni Selam’la nişanlanır.

Araplar arasında Nevfel adlı bir yiğit vardır. Bu kişi kahramanlığı ve cesareti ile şöhret bulmuş bir komutandır. Bir mecliste Mecnun’un şiirlerini duyar, onun acıklı aşk öyküsünü de dinleyince Mecnun’a acır ve yardım etmeye karar verir. Mecnun’u çölde arayıp bulur, ona makamında bir yer verir.

Nevfel, Leyla’nın babasına bir ültimatom yollayarak, Mecnun ile Leyla’nın evlendirilmesi konusundaki emrini bildirir. Leyla’nın babasının mensup olduğu kabile, bu isteğe savaşla karşılık verir.

Mecnun, savaşta kendisi için çarpışan Nevfel’in tarafını tutması gerekirken Leyla’nın babasının mensup olduğu kabilenin askerlerinin galip gelmesini ister. Bu yüzden hiçbir savaşta yenilmemiş olan Nevfel bu savaşta bir türlü galip gelemez. Bu durum Nevfel’e bildirilir. Nevfel Mecnun’a yardım etmekten vazgeçer, onurunu kurtarmak için düşmanına bir kez daha saldırır. Bu sefer muzaffer olur. Ama yeminini yerine getirerek Leyla ile Mecnun’u evlendirmez.

Mecnun sevgilisini görmek için dilenci kılığındaki bir ihtiyarla anlaşarak kendisini zincire vurup sevgilisinin bulunduğu yere gider. Bir başka kez de gözlerini bağlayıp “Ben körüm, dünyayı göremiyorum.” diyerek bu bahaneyle sevgilisinin bulunduğu yere gidip gizlice onu seyreder.

İbni Selam Leyla ile evlenir. Ama Leyla gerdek gecesi uydurduğu bir öykü ile İbni Selam’ı kandırıp korkutur. Onunla ilişkiye girmez.

Mecnun’un Zeyd adlı vefalı bir arkadaşı vardır. Zeyd de Mecnun gibi bir güzele, Zeyneb adlı birisine âşıktır. Zeyd Mecnun’a İbni Selam’la Leyla’nın evlendiği haberini getirir. Mecnun sevgilisine sitem dolu bir mektup yazar. Zeyd, İbni Selam’a muskacı olduğunu, Leyla’nın derdine deva bulacağını söyleyerek ondan Leyla ile başbaşa kalma iznini alır. Zeyd, Mecnun’un mektubunu Leyla’ya verir. Leyla da yazdığı yanıt mektubunda İbni Selam’la halvet etmediklerini ve gönlünün hâlâ Mecnun’da olduğunu söyleyerek sevgilisini rahatlatmaya çalışır.

Birgün Mecnun’un babasına şöyle bir acı haberi iletirler: Leyla’nın babası, kızını dillere doladığı için Mecnun’u kabile reisine şikayete gitmiş ve Mecnun’un öldürülmesini istemiştir. İhtiyar, bu acı haberi işitince Mecnun’u bulmak için çöllere düşer.

Mecnun babasının eve dönme isteğini reddeder. Babası Mecnun’daki bazı olağanüstü halleri görünce ona nasihat etmekten vazgeçerek onu kendi haline bırakır.

Evine yalnız başına dönen ihtiyar, kısa zamanda bu dünyaya gözlerini kapar. Mecnun vefasız bir avcıdan babasının ölüm haberini duyar, mezarına giderek gözyaşlarını döker.

Birgün Mecnun çölde gezerken kendisi ile Leyla’nın resimlerinin çizili olduğu bir levha görür. Hemen Leyla’nın resmini siler, kendi resmini bırakır. Bu duruma tanık olan birisi bunu yadırgar. Mecnun seven ile sevilen arasında bir ikiliğin bulunamayacağını, sevgilinin ruh, kendisinin ise ona vücut olduğunu söyleyerek kendisini savunur.

Mecnun çölde yabani hayvanlarla arkadaşlığın ötesinde bir ilişki kurar. Adeta onları yöneten bir hükümdardır.

Mecnun karanlık bir gecede sırasıyla Merkür’e, Merih’e ve Allah’a(c.c.) yalvararak onlardan gönül derdine bir çare bulmalarını ister. O gecenin sabahında en yakın arkadaşı Zeyd onu ziyarete gelir ve ona İbni Selam’ın ölüm haberini getirir. Mecnun rakibi olan İbni Selam’ın ölüm haberini işitince ağlamaya başlar. Zeyd, bu duruma şaşırır; onun sevinmesi gerekirken üzülmesine bir anlam veremez. Mecnun Zeyd’e her ikisinin de Leyla’ya âşık olduklarını ama İbni Selam’ın canını verip sevgiliye kavuşmasını kıskandığını belirterek ağlamasına bir gerekçe gösterir.

Leyla eşi İbni Selam’ın ölümünden sonra baba evine döner. Orada İbni Selam’ı bahane ederek asıl aşkı, yani Mecnun için gözyaşı döker.

Leyla’nın kabilesinde bir gece göç çanı çalar. Herkes alelacele yola koyulur. Leyla da üzerinde mahmeli olan bir deveye biner. Gönül derdini deveye anlatmaya başladığı sırada deve kervandan ayrılır, çölün yolunu tutar. Gün ağarıp Leyla uyanınca kervandan ayrı düştüğünü anlar. Çölde yol iz bilen birisini aramaya başlar. Farkında olmadan Mecnun’la karşılaşır. Yabancının Mecnun olduğunu öğrenince çok sevinir. Kavuşmanın sevinciyle kendisini Mecnun’a sunar. Ama Mecnun bu aşk teklifini reddeder. Çünkü tuttuğu aşk yolunda olgunlaşmış, mecazi aşktan ilahi aşka ulaşmıştır. Leyla sevgilisinin bu yeni halini önce yadırgadıysa da sonra anlayışla karşılar. Kendisini aramaya çıkmış kervan bekçisi ile kabilesine döner.

Leyla evine döndüğünde onulmaz aşk yarası yüzünden hastalanır, yatağa düşer. Ölüm kapısını çalmak üzere iken gönül derdini annesine açar. Ona bu sevdada Mecnun’un hiçbir suçunun olmadığını söyler. Sevgilisini temize çıkardıktan sonra dünyaya gözlerini kapar.

Leyla’nın ölüm haberini Zeyd’den öğrenen Mecnun onunla Leyla’nın mezarına gider. Mezarı kucaklar ve Leyla diyerek ruhunu orada teslim eder. Mecnun’u Leyla’nın mezarına defnederler. Zeyd mezarlığı türbe haline getirerek o kutsal mekanın bekçiliğini üstlenir.

Zeyd bir gece mezarın toprağına dayanmış vaziyette uyuduğunda rüyasında Leyla ile Mecnun’u cennette görür.

Âşık Paşa (1272-1333)

Âşık Paşa 14. yüzyıl Anadolu sahasında yetişmiş ünlü tasavvuf şairlerindendir. O da Gülşehri gibi 14. yüzyılın kültür merkezlerinden olan Kırşehir’dendir. Aşık Paşa hakkında kaynaklarda çeşitli bilgiler bulunmakla birlikte, bu bilgilerin doğruluğu incelenmeye muhtaç olup, çoğu biri ötekinden aktarma bilgilerdir. Aşık Paşa’nın asıl adı kaynaklarda Ali olarak geçer; adını ise mutasavvıf yani “Hak aşığı” olduğu için aldığı söylenir, paşa da askerlikle ilgili bir rütbe olmayıp “ağabey, ileri gelen kişi” tamlarına gelen “beşe, peşe” kelimelerinden bozmadır. Böylece paşanın, büyüklüğü, ululuğu gösteren bir kelime olup, saygı-sevgi nişanesi olarak eski Türkçe’de kullanıldığı anlaşılıyor.

Aşık Paşa’nın ailesi Horasan’dan Anadolu’ya gelmiştir, soylu bir aileden olan Aşık Paşa’nın dedesi Baba İlyas, Horasan’dan Anadolu’ya gelmiş, babası Muhlis Paşa ise Anadolu’da doğmuştur. Kaynaklardan öğrenildiğine göre Aşık Paşa, Kırşehir’de doğmuş, Osman ve Orhan Gazi zamanında yaşamıştır. Hacı Bektaş-ı Veli‘nin çağdaşıdır. Aşık Paşa’nın iyi bir öğrenim gördüğü, Arapça, Farsça ve İslami bilgileri bildiği, tasavvuf türünü edindiği sufiyane şiirler yazdığı, siyasete katıldığı gene kaynakların verdiği bilgiler arasındadır.

Aşık Paşa’nın Türk dili ve edebiyatı açısında en önemli ve eseri Garib-name‘dir. 12.000 Beyit dolayında olan Garib-name dini-tasavvufi konulu bir Mersiye olup halka tasavvufu öğretmek amacıyla yazılmıştır. Bir bakıma Aşık Paşa, Mevlana Celaleddin Rumi‘nın mesnevi‘sinde yaptığını Türkçe olarak Garibname’de yapmıştı. Nitekim, Mesnevi’nin hem biçim özellikleri, hem de içeriği bakımından Garib-name’ye etkisi olmuştur. 1330 yılında yazılmış olan -name, aynı zamanda Türk edebiyatının ilk büyük te’lif mesnevisidir. Eser, yüzyılın diğer mesnevilerinin kalıbıyla; fa’ilatün / fa’ilatün / fa’ilün kalıbıyla yazılmıştır. Mesnevi, bab denen on bölüme ayrılmış ve her babda da o babın sayısına uygun konular anlatılmıştır. Bu bakımdan eserin geometrik bir düzene sahip oluşu dikkat çeker.

Garib-name, konusu bakımından dini-tasavvufi ve ahlaki bir eserdir. Tasavvufu tanıtıcı ve öğretici bilgiler vermesinin yanısıra, “insan-ı kamil” olmayı öğütleyen ahlaki, didaktik bir hüviyete sahiptir. Ayrıca, mesnevi 14. yüzyıl Anadolu Türkçesinin özelliklerini taşıması bakımından dil çalışmaları için önemlidir. Daha da önemlisi, Aşık Paşa 14. yüzyıl Anadolu’sunun siyasi ve ideolojik birliğinin sağlanmasında ve halkı eğitmekte anadilinin gücüne ve yararına inanmış bir aydındır. Bu nedenle Garib-name’de Türkçeye önem verilmesi gerektiğini belirtmiş ve eserini bilinçli olarak Türkçe yazmıştır. Kısacası Garib-name, bilgilendirici, öğretici yanıyla önemli olduğu kadar, yazıldığı dönemin dil özelliklerini taşıması ve Anadolu’da gelişen edebi dilin Türkçe olması konusunda, Aşık Paşa’nın duyarlılığını göstermesi bakımından da dikkate değer bir kaynaktır.

Şiirlerinde “Aşık, Aşık Paşa, Muhlisoğlu Aşık” mahlaslarını kullanmış olan Aşık Paşa’nın bir divanı oluşturacak sayıda olmamakla birlikte manzumeleri de bulunmaktadır. Aşık Paşa’nın bazı manzumelerinde mahlas bulunmamaktadır. Çoğu aruzla, kimileri de heceyle yazılmış olan bu manzumeler Yunus Emre’nin şiirlerine benzemekle birlikte, Aşık Paşa’nınkiler lirizm yönünden daha fakirdir. Garib-name ve sözünü ettiğimiz manzumelerinden başka Aşık Paşa’nın Vasf-ı Hal-i Herkesi, Fakr-name adlı kısa mesnevileriyle, manzum-mensur karışık bir Kimya Risalesi ve bir de 59 beyittik küçük hikayesi bulunmaktadır.

Devrin bilgin ve şairleri başka dillerle şiirler yazar, kitaplar yazarken Aşık Paşa’nın Çağlar ötesi bir görüşle Türk ve Tacik cümle yoldaşlarını gaflet uykusundan uyarmak için Garipname’sini öz Türkçe ile yazışı ve:

Gerçi kim söylendi bunda Türk dilli
İlle masum oldu mani menzili
Çün bulasın cümle yol menzillerin
Yirme gel pes Türk ve Tacik dillerin

Kamu dilde var idi zabt-u usul
Bunlara düşmüş idi cümle ukul
Türk diline kimesne bakmaz idi
Türklere her giz gönül akmaz idi

Türk dahi bilmez idi ol dilleri
İnce yolu ol ulu menzilleri
Bu kitap anunçin geldi dile
Kim bu ehli dahi mani bile

Türk dilinde yeni manalar bulalar
Türk-Tacik cümle yoldaş olalar
Yol içinde birbirini yirmiye
Dile bakıp maniyi hor görmiye

diye haykırışı bugün bile derin derin düşündürecek bir olaydır. Bu ruhu yabancı baskılar altında Türkün asil benliğini korumak amacıyla kurulan Babailer kuralının feyizli ve aydınlık bağrından aldığı kuşkusuzdur.

OSMANLI DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI ÖZET

Eski Türk edebiyatı özeti yukarıda

arkadaşlar e postam: hakverdioglu@hotmail.com

MİLLİLİK GAYRİ MİLLİLİK PROF. DR. CİHAN OKUYUCU

http://www.yagmurdergisi.com.tr/archives/konu/divan-edebiyatinin-muhtevasi-uzerindeki-tartismalar

1506 BAHARINDA MİHRİ

Gelin yüz yıllar öncesinin güzel bir ilkbaharına şöyle uzanalım. Belki hayata daha gülen gözlerle bakıp gelecek baharın mutlu hayallerini şimdiden kurmaya başlarız.

Yıl 1506. Bundan tam beş yüz yıl öncesi. Amasya’da bir şaire; o belki de bu şehrin en güzel ilkbaharlarından birini doya doya yaşıyor. Adı: Mihri Hatun.

Bu şehirde o yüzyılda da dallar yemyeşil, şeftaliler pespembe, erikler yemyeşildi. Yeşilırmak yine yeşil akıyor, Yalı Boyu evlerinde onu seyreden Mihri dilinden gayri-ihtiyari şu beytin döküldüğünü fark ediyordu belki de:

Gülsitân itmiş bu ârâyı ser-a-ser nev-bahar
Hâne-ber-hâne müzeyyen eylemiş rengin çiçek

“Bahar baştan başa bu yerleri gül bahçesi haline getirmiş; yer yer öbek öbek, rengârenk çiçeklerle her evi süslemiş”

Yıl 1506. Bundan tam beş yüz yıl öncesi. Amasya’da bir şaire, dışarıda çıldırmış baharı görüp, ömrünün hep baharını gördüğü şehzadesine bahar kasideleri söylüyor:

Nev-bahar hüsnin ki ter-i tâze olsun tâ-ebed
Nice kim ola çemen iklimine serdâr gül

“Ey çemen iklimine serdar olan gül (şehzadem), ilkbahar güzelliğin sonsuza kadar ter ü taze olsun.”

Bir bahar günü Amasya’yı gezen Mihri, Künicek denilen mevkide hem mânevi hem de maddi bir baharı görmekte, duymakta, koklamakta, hissetmektedir:

Bu makâmuñ ismini gerçi dimişler Künicek
Dillere virür hayât-ı âb-ı revân göricek

Otı sünbül hâki ´anber âbı kevser halkı hub
Cennete benzetdim anı ben heman dem göricek

“Bu yerin ismine gerçi Künicek demişler amma, aslında görür görmez, ab-ı hayat çeşmesi gibi gönle ölümsüzlük veren yer denilmeliydi diye düşündüm.

Oranın otu sümbül, toprağı amber, suyu Kevser, halkı güzeldir. Orayı o an Cennete benzettim.”

Mihri’nin bu kadar beğenip meth ettidiği yer Amasya’nın en tanınmış evliyası olan Kurtboğan Baba’nın türbesinin bulunduğu İstasyon mevkiinden başkası değildir. Burada ilginç ve kimsenin bilmediği bir gerçeği de gün yüzüne çıkarmak yararlı olacaktır: Kurtboğan Baba olarak biline zat-ı muterem Şerafeddin Hamza hazretleridir. Kendisine lakab olarak “Akşemseddin” denilmektedir. Aslında o, Fatihin hocası meşhur Akşemseddin hazretlerinin babası ve şeyhinden başkası değildir.

O yıllarda Amasya Sancağının bir ilçesi hükmünde olan Ladik’te de aynı havayı teneffüs eder şairimiz:
Yapılmış bir serîri ´âli eyvan
Yeşil yapraklar olmuş ona seyvan
İçindedür anuñ ol Şâh-ı Devran
Ne hoş yaylak imiş bu şehr-i Lâdik

“Bir iç açıcı yüce eyvan yapılmış o yerde ki, yeşil yapraklar ona gölgelik olmuştur. Onun içinde o Şah-ı Devran bulunmaktadır. Bu Ladik şehri ne hoş bir yayla imiş.”

Ömrünü bir güle dokunmadan geçiren Mihri bu talihsiz başını taşlara vurur:

Kimseler dil haste olup düşmesün yardan cüda
Kimsenüń şehrinde ‘âlem gözüne dar olmasun”

Kimseler gönül derdi ile hasta olup yardan ayrı düşmesin ve kimsenin şehrinde alem gözüne dar olmasın. diyerek kendi halinden de haber vermektedir.

Diğer hem cinslerinin haklarını da o yüzyılda dahi savunmaktan geri kalmamış; erkeklerin kadınlar hakkındaki ön yargılarına isyan etmiş, devrin saksı çiçeği hükmündeki sessiz ve bahar ömürlü kadınlarının sesi olmuştur:

Çünki nâkıs ´akl olur dirler nisâ
Her sözüñ magrûr tutmakdur revâ

Lîk Mihrî dâ´inüñ zannı budur
Bu sözi der ol ki kâmîl usludur

Bir müennes yegdurur kim ehl ola
Biñ müzekkerden ki ol na-ehl ola

Bir müennes yeg ki zihni pâk ola
Biñ müzekkerden ki bî-idrâk ola.

“Kadınlar eksik akıllı olur derler, o yüzden (ey Mihr) her sözünü – kadınları temsil ettiğin için- mağrur tutman gereklidir. Lâkin bu hususta Mihri kardeşinizin fikri şudur: Bu kadar sözler söyler- bu kadar güzel şiirler söyler -o hâlde her kadın gibi- o kamil ve akıllıdır.

İşinin ehli bir kadın yeğlenmelidir işinin ehli olmayan bin erkeğe. Zihni açık, zeki bir kadın yeğlenmelidir bin anlayışsız erkeğe.”

Nevruz baharın müjdecisi, Türklerin önem verdiği bayram günlerindendir. Şehzade Ahmet yine bir nevruz vesilesi ile övülmekte:

Gerçi eyyâmında nevrûzuñ çemen sultânıdur
Lîk fahr eyler k´ola bezmüñde hizmetkâr gül

“Gerçi gül Nevruz gününde çemenin sultanıdır amma, senin meclisinde hizmetkarlıktan şeref duyar.”

Şehzade Ahmet ömrünün baharındadır ve her türlü övgüye lâyık bir konumdadır. Babasının gözdesi olması da ayrıca şaire ilham vermektedir.

Mihri Amasya’da baharlar yaşamış, fakat yazlar görüp meyvesini veremeden göçmüş talihsiz bir şairedir. O, güzel ve alımlı bir kadın olmasına rağmen büyük ihtimalle kadınlara mahsus hastalıklardan dolayı hiç evlenememiş ve dışarıda baharın gül gül geldiğini gördükçe şöyle haykırmak zorunda kalmıştır:

Degmedüm bir güle bu tali’i yok başumı gör
Tutaram bunca zaman oldı ki gülzar eteğin

“Bunca yıldır gülzar eteğini tuttuğum hâlde (Gül bahçesi yetiştirmeye çalıştığım halde). Değmedim bir güle şu talihsiz başıma bak.”

Talihli olduğu iki husus ise: Canı kadar sevdiği iki şehzadenin – Bayezid ve Ahmed- hep bahar misali güzel günlerini görmüş, acı sonlarına şahit olmamış olması ve hayat felsefesini ilim ve iman üzerine kurarak hem dünya hem de ahiretini kazanmış olmasıdır. Bakınız bu hususlarla ilgili divanında hangi ipuçları var?

Devrin ünlü şair ve musiki-şinaslarından Makami ona diyor ki:

Bag-ı hüsnüñdeki şeftâlülerüñ oldı erik
Dimedüm mi anı vaktinde iken saklama sat

Bir zaman idi ki sen cânı derâgûş idenüñ
Gündüzi ´ıyd olur idi gicesi Kadr u Berât

Şimdi bir hâldesüń kim ilenen düşmenine
Dir ki Mihrî gibi hüsnüńe irişsün âfât

Ger mezârına güzar eyleyesin işidesin
Mihri Mihrî diyü çagırdugını anda nebât

Ey Mihri, güzellik bağında şeftalilerin erik oldu. Sana, “Onları saklama vaktinde sat.” demedim mi? Öyle zamanların vardı ki seni saranın gündüzü bayram olurdu, gecesi Kadir ve Berat.

Şimdi öyle bir haldesin ki herkes düşmanına şöyle hitap ediyor: “Mihri gibi senin güzelliğine de afat erişsin.”” Eğer onun mezarına uğrarsan işitirsin ki orada otlar dahi Mihri Mihri diye ağlaşırlar.

İşte hayat felsefesi:

Şöyle teşhis eyledüm Mihrî cihanuñ lezzetin
İlm ile savm u salat imiş kalanı hiç imiş **

Ey Mihri, cihanın lezzetini şöyle teşhis ettim: ilim ile ibadetler… gerisi hiç imiş.

Amasya’da bir kelebek ömrü kadar güzel ve kısa bir bahar yaşayan Mihri her Amasya baharında sevgi saygı ve hayretle anılsa yeridir. [1]

[1] Hakverdioğlu, Metin, Mihri Hatun Divanı Edisyon-Kritik, Yüksek Lisans tezi. Ankara, 1997

Mazmunun en iyi tanımı Ali Nihat Tarlan tarafından yapılmıştır : “Bir şeyi , o şeyin vasıflarını veya o şeyi çağrıştıracak (tedai ettirecek) kelime ve kavramları zikrederek bir ibarenin içinde gizlemektir”

Mazmun beyit veya dörtlük içinde sakalmış gizli söz, kavram veya varlık ismi demektir. Şiiri okuyan bu mazmuna vakıf olduğu anda şiir onun için daha bir çekici olacaktır.

Osmanlı Müellifleri : Bursalı Mehmet Tahir de bu konularda adı geçen önemli bir isimdir.

Temel mazmun kitabımız Ahmet Talat Onay’ın “Divan Şiirinde Mazmun” kitabıdır.Bu konda kafa yoran kişiler sırayla Ali Nihat Tarlan , Mehmet Çavuşoğlu, Mine Mengi, İskender Pala’dır.

ÖNEMLİ MAKALELER:

İskender Pala’nın “ Mazmunun Mazmunu” adlı Dergahtaki yazısı bu konuda hayli doyurucudur. 1993 Dergah

Mehmet Çavuşoğlu: “Mazmun” Türk Dili C.48 sayı: 388,89, 1984

Mazmun kesinlikle bir istiare değildir, hüsn-i ta’lil hiç değildir. Şiirdeki manadır diyenler yanılmaktadır. İham veya tevriye veya telmih de olamaz mazmun, mazmun kendi başına orijinal bir sanattır.

Kamus Tercümesinde “tazmin bu kelimeden türetilmiştir ve bir nesneyi bir zarf içre koymaktır.” Zımmul kitap: kitabın içi

Mehmed Salahi (Kamus-ı Osmani) nükteli ,cinaslı, sanatlı söz demektir.

Nükte nedir: dikkatle anlaşılabilen ince ,dakik manadır ( Yeni Türk Lügati- Ali Sedat Bey) demek ki gizlilik esastır mazmunda.

Ahmet Vefik Paşa( Lehce-yi Osmani) : zımmen söylenmiş misal, cinaslı söz.

Remzi Lügati: Bir mana-yı hafiyi mutazammın olan kelama denir.

Şemseddin Sami(Kamus-ı Türki) mana ,meal, mefhum. Nükteli ve cinaslı söz.

Mustafa Nihat Özön: Edebiyat ve Tenkit Sözlüğü: Mazmun genel olarak anlam demektir.

Namık Kemal’e göre manadır

Abdül Baki Gölpınarlı’ya göre de , manadır.

Muallim Naci: Istılahatı Edebiye: mana, meal, anafikir

Kamus – ı Türki —Şemseddin Sami

Kamus-ül Alam— Mütercim Asım -Farsça Türkçe

Yeni Tarama Sözlüğü—TDK

Derleme Sözlüğü

Divan Şiiri Şairler Sözlüğü — M. İsen

Lügat-i Naci- Muallim Naci

İskender Pala —Divan Edebiyatı Sözlüğü

Concordance : Hadis kaynagımız, içinde 8büyük hadis kitabının bilgileri var.

Mecelletün-Nisab: ayetlerle ilgili kaynağımız. Fihrist

Mehmet Salahi: Kamus-ı Osmani

Ahmet Vefik Paşa: Lehce-yi Osmani

Remzi Lügati

Mustafa Nihat Özön : Edebiyat ve Tenkit Sözlüğü

Muallım Naci: Istılahat-ı Edebiyye.

MAZMUN İLE İLGİLİ KAYNAKÇA

Mine Mengi: Divan Şiiri Yazıları- akçağ

Çavuşoğlu, Mehmet (1984) “Mazmûn” , Türk Dili ,(388-89), 189,205.

İpekten, Haluk(1883), “Divan Şiirinde Mazmûnlar” , Atatürk Üniversitesi S.B. Enstitüsü Dergisi, (1), 9-13.

Mengi, Mine(1992), “Mazmûn Üzerine Düşünceler”, Dergãh ,III: 34,10-11

Mengi , Mine (2000) , “Divan Şiir Dilindeki Mana,Mazmun ,Nükte Kelimler” Divan Şiiri Yazıları, Ankara ,30-44.

Mengi ,Mine (2000) , “Mazmun Üzerine Düşünceler” , Divan Şiiri Yazıları, Ankara, 45-61.

Onay , Ahmet Talat(1992) , Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar,hz. Cemal Kurnaz, Ankara.

Pala, İskender(1993), “Mazmunun MAZmunu”, Dergah, (35).

Tarlan, Ali Nihat(1981) , Edebiyat Meseleleri , İstanbul.

Tarlan, Ali Nihat( 1985) Fuzuli Divanı Şerhi , I-III, İstanbul.

Uçar, Şahin (1996) , “Varlığın Ma’nã ve Mazmûnu Hakkında Mülãkat” , Yeni Şafak.

Mazmûn

“Bir cümlenin , bir mısraın , bir deyimin içerdiği ve onlardan herkesin anladığı hakikī ve mecazī mãnã.”

Altı çizili kısım mazmunun asıl ilkesi olan gizliliğe ters düşüyor .Bu yüzden bu tanım hatalıdır.

“Asıl mãnãnın yanında bir isme, bir atasözüne , bir olaya telmih.”

Bu tanımda da telmih ve lügaz ile bir mazmun birlikteliği veya aynılığı hissediliyor. Lügaz da ünlü birisim saklıdır, oysa mazmunda herhangi bir varlık, mumu, güneş, çiçek, yara … anlamı gizlenmiş olabilir. Telmih ise ayrı bir edebi sanattır. Dolayısıyla bu tanımda eksik ve yanıştır.

“Bir şeyi , o şeyin vasıflarını veya o şeyi çağrıştıracak kelime ve kavramları zikrederek bir ibarenin içinde gizlemek.”

En doğru tanım budur ve bu Ali Nihat Tarlan’ın tanımıdır .Anahtar sözleri veriyor , cevabı gizliyor.

Peki Mazmundan Ne Anlamış Şairler ?

Hattunun afet_i can oldugını bildürdün demektir ki vukuf

Lutf kıldun ki meni vakıf_ı mazmun itdün (Fuzuli) gizlidir ve herkes anlayamaz

Açıldı gonca tumarı vü ma’lum oldı mazmunı gizli sırrı tomara sarılmış

Budur kim fevt kılmam mevsim_i gül_gunı (Fuzuli) sihri helal var Mazmun iki mısrada

da anlamlı

Eşit derd_i dilüm efsane_i Mecnuna meyl itme

Kim ol efsaneden hem anlanan mutlak bu mazmundur (Fuzuli) gizli dert mazmun=

mana

Ezel katibleri ‘uşşak bahtın kare yazmışlar

Bu mazmun ile hat ol safha_i ruhsare yazmışlar (Fuzuli) iham-ı tenãsüb var -hikmet

(Katipler) mana

Görse bir şahid_i mazmun ile beytim Mani

Nakz iderdi utanup Çinde beytü’s_sanemi (Yenişehirli Belığ) şahid = güzel nakz=

Kırmak mazmun burada mana- gizli mana=nakş

Teveccüh itmez idüm şi’re Nabiya bu kadar

Beyan_ı sırr_ı hikem olmayaydı mazmunı hikmetin sırrı= mazmun= gizli

Kameti bir mısra’_ı ber_ceste_i na_yabdur na-yab = bulunmaz boyu mısra

Şive_i çeşmanı Ferri anda hoş mazmundur göz gizli dildir. Mazmun = anlam

Şi’rüm imza itdi gördi lafz_u ma’namı havas mazmunu has demek özel ve gizli

Sabit oldı olduğu her beytinün mazmunı has demektir.

Açılmasın gül_i mazmun sarır hame muhal mazmun (mana gelmeli ki kalem oynasın

Sabih bülbüle hep nale itdürgen gül olur

Ol güşeler ki çeşm_i füsun_sazı gösterür en güzel beytte anlam gizlidir.

Mazmun_ı ‘işve ma’nı_i şeh_beyt_i nazdur (Tıflı)

Bikr_i hayali şahıd_i ma’naya ‘akd idüp şiirde akla gelmedik hayal ve bilinmeyen

Oldı Sabih gevher_i mazmun cihazumuz mazmun gerekir cevher gibi gizli

Came_i nazm içre her bir taze mazmunum Sabih Sabih’in mazmunları o kadar taze ki

Farkı yok im’an olınsa şuh_ı endek_saleden şiir elbisesi giyince hep çocuk gibi durur

Mısra’ı ber_ceste_i bala_yı mevzunun şeha boy gölge ikilemi iki mısra olmuş

Eylemiş mazmun_ı sayen şah_beyt_i intihab (Sakıb dede)

Harf harf eser-i ‘ışka yüzin sürmez idi mıstar= satır çizgisi

Aşina olmasa mazmunına mıstar didigün (Sakıb Dede) aşina gizli zıtlığı

Eylemem mazmunına Cibrili mahrem Na’ilı Sevgilinin sırrını Cebrail bile duymadı

Gamzeler kim fitneden ifşa-yı raz eyler bana mi’raçta peyg. İki kaş arası sırrını hatırla

Burada mazmun –mi’ractır

Gazel_i Nabi üstada getürdün Sabit

Zımn_ı ma’nada bu mazmunları temsil gibi zımn-ı mana: gizli mana= mazmun

Birinün namı kalem biri varakbiri devat

Biri ma’na biri mazmun biri hüsn_i ta’bir (Nabı)

Mazmun çalmak eshel idi neyleyüm Sabih

Turmaz kitab_ı ruyını canan açar kapar fal bakmak- kitap açmak- gizlice

Gör ne sayyad_ı kemend_endaz_ı i’cazum Sabih

Sayd olur ahu_yı mazmun deşt_i ma’nadan bana mana çölünde mazmun ahusu avlama gizliyi aramak

Sakı-i kilk-i terüm şã’irleri itdi Sabīh

Bezm-i ma’nãda mey-i mazmûn-ı rengīnümle mest

Feyz-i ezelī tã-be-ebed dilde Sabīhã

Ãsar-ı tecellī-i mezãmīne sebebdür

Sabīh īhãm u mazmûn u nikãt-ı nazmı terk it kim

Degüldür tab’-ı ‘ãlem dikkat-i eş’ãrdan mahzûz

Sabīhã tãr u pûd-ı nükte vü mazmûndan nazmum

Tokınmış kãrgãh-ı dilde maňnen bir kumãş olmış

ÖRNEKLER

Bu cism-i nizãr üzre döküp jãle-i eşki

Çün rişte-i cãn gevher-i ma’nãda nihãnız (Neşãtī) mum mazmunu

Dün Fuzûlī ãrızun görgeç revãn tapşurdı(verdi) cãn arızın(güneş ) doğdu ,mum söndü

Lãf idüp dirdi ki cãnum var amãnet-dar imiş mum sönme mazmunu

Ey Fuzûlī kıldı cãnum riştesin pür-pīç-ü tãb

Bir perīveş dil-berüň sevdã-yı zülf-i pür-hamı mum mazmunu

Rişte-i cãnum yiter it pür-girīh

Salma ser-i zülf-i semen-sãya tãb tab :kıvrım (mumun ipinin kıvrımı)

Riştedür cismüm ki devr-i çarh virmiş tãb aňa parlak: sirab

Merdüm-i çeşmüm düzer her dem dür-i sīrãb aňa (Fuzûlī) mum mazmunu

Şeb-i hicrãn yanar cãnum töker kan çeşm-i giryãnum

Uyarur halkı efgãnum kara bahtum uyanmaz mı (Fuzûli) mum mazmunu

Bir igne itdi meni za’f riştem ol kandur mum mazmunu

Ki muttasıl tökilür çeşm-i hûn feşãnumdan (Fuzûlī)

Edã-yı şükr-i hadengüňdür ol sadã ki çıhar mum mazmunu

Zamãn zamãn tökilen katre katre kanumdan (Fuzûlī)

Yandurup eczã-yı terkībüm külüm virsem yile

Yoh yoluňdan dönmegüm varum senüňdür cüz’ü kül

Rãz-ı derûnı taşraya salmak revã degül raz-ı derun: gizlisır

Budur günãhı kim asılur muttasıl ceres (Fuzûlī) ceres: çan Hallac-ı Mansur

Pelãs-pãre-i rindī be-dûş u kãse be-kef

Zekãt-ı mey virilür bir diyãre dek giderüz (Nã’ilī) derviş mazmunu olabilir

Vãdīleri rīg u şīşe-i gam

Kumlar sagışınca hüzn ü mãtem (Şeyh Gãlib)

Şīşe-i çeşmüm yoluň kumıyla ey sengīn göňül

Pür idüpbir gün bu nev’ile geçürem sã’atüm (Hayãlī) kum saati mazmunu

Rig-i harem-i Ka’be-i kûyuňla habībüm

Tolaydı gözüm şīşeleri kanı o sã’at (Selīkī) kum saati

Gözümüz şīşeleri izi tozından pür olup kum saati

Acep ol günlere ãhī ire mi sã’atümüz

Şafak-gûn kan içinde dãgını seyr eyler ãşıklar

Güneşde zerre görmezler felekde ayı bilmezler (Hayãlī) ah mazmunu ah : ilah

Menüm tek hīç kim zãr u perīşãn olmasun yã Rab

Esīr-i derd-i ‘ışk u dãg-ı hicrãn olmasun yã Rab (Fuzûlī) dağ= ah= ilah

Nisãr-ı şefkatüňdür kim olur izhãr-ı hamdüň çün inci mazmunu nisar= hediye

Fuzûlī tīre-tab’ından kelãm-ı cãn-fezã peydã tire-tab: karanlık baskısı

İzüň tozını tartarsam n’ola gözümle yollarda inci mazmunu, terazi-göz- iki gözlü

Efendüm cevherin kadrin bilene göz terãzûdur (Ahī) inci tozu göze iyidir.

Geh var didi dehãnuňa agyãr gãh yok yüzük oyunu mazmunu mühür kimde

Ol hãtem oldı dīv-i Süleymãn oyuncagı (Necãtī) ise Süleyman odur. Div= şeytan

Süleyma’nın yüzüğünü şeytan bir kez çalar. 

Saçlaruňdan isteyem dirdüm bu göňlüm hãtemin yüzük oyunu mazmunu

Güldüğüňden korkaram agzuňda pinhãn olmasun (Ahmed Paşa) mimik taklidi bu oyunda

Bãzīçe-i nãzda harekãt-ı nigãhdan yüzük oyunu mazmunu

Bildüm ki hãtem-i dil-i meyyãl sendedür (Cem’ī)sevgilinin aşkı öyleki orada herşey kaybolur

Hem-ãgûşī-i fincãn-ı arakdan kaçmaz ammã kim yüzük oyunu mazmunu: fincan, kaçmak,

Nigīn-i la’lin ol bãzīçeyi ahşam içün saklar (Nedīm) nigin=yüzük, bazice, ahşam

Aradum hãtem-i dil bende yok ammã bilmem hatem: yüzük oyunu

Dest-i zülfüňde mi la’lüňde mi sende midür (Tayyibī)

Dil gird-i leb-i la’l-i şeker-hãda bulındı hatem: yüzük oyunu

Hãtem arar ol sohbet-i havãda bulındı (Kãmī)

Güm-geştedür hayãl-i leb-i la’li dīdede hatem: yüzük oyunu

Mesnevi şerhleri:

Sarı Abdullah Şerhi

Ankaravī Şerhi

Gölpınarlı Şerhi

Bursalı İsmail Hakkı Şerhi

Farsça kelimedir. Farsça’dan dilimize geçmiştir.

Türk Ansiklopedisi EskiTürk Edebiyatı Maddesi: okunacak.

Kamus – ı Türki —Şemseddin Sami

Kamus-ül Alam— Mütercim Asım -Farsça Türkçe

Yeni Tarama Sözlüğü—TDK

Derleme Sözlüğü

Divan Şiiri Şairler Sözlüğü — M. İsen

Lügat-i Naci- Muallim Naci

İskender Pala —Divan Edebiyatı Sözlüğü

Concordance : Hadis kaynagımız, içinde 8büyük hadis kitabının bilgileri var.

Mecelletün-Nisab: ayetlerle ilgili kaynağımız. Fihrist

Mehmet Salahi: Kamus-ı Osmani

Ahmet Vefik Paşa: Lehce-yi Osmani

Remzi Lügati

Mustafa Nihat Özön : Edebiyat ve Tenkit Sözlüğü

Mesnevi kökü : senav gibidir . Çünkü i’lalli bir kelime olduğu için sondaki ye vav olarak ortaya çıkar.

14. yüzyıl mesnevi yüzyılıdır.

Dini içerikli mesnevilerin başında Mevlana Mesnevisi gelir. Onun önemli şerhleri şunlardır.

Gölpınarlı Şerhi, Ankaravi Şerhi , Abidin Paşa Şerhi, Bursalı İsmail Hakkı Şerhi bunlar birbiri ile mukayese edilebilir.

Mukayesede kaynağı nedir? Nasıl anlaşılmış? Nasıl tercüme edilmiş?soruları önemlidir.

Mukayeseli Edebiyat : Hasibe Mazıoğlu

Ahmet Sevgi: Molla Cami -Kırk Hadis

Türk Edebiyatında Mesnevi : Fahir İz

Mesnevi-Ahmet Ateş (çalışmaları meşhur)

Mesnevi: Süheyl Ünver

Fahir İZ: Eski Türk Edebiyatında Nazım 2

ALİ CANİP YÖNTEM –Mevlana’nın Mesnevisi üzerine s. 86

KUTADGU BİLİG: EN ÖNEMLİ VE İLK TÜRK MESNEVİSİ , SİYASETNAMESİ.

Üç nüshası vardır: Fergane—– Mısır—-Viyana Nüshaları … Viyana Nüshası Uygur harfleri iledir. Bu da 4 yüz yıl sonra dahi Uygur Alfabesinin terk edilmediğini ve kültürün canlılığına bir işarettir. ( BU ESERİ FİŞLE)

KUTADGU BİLİGDE DEVLET TEŞKİLATI: REŞAT GENÇ

AMİL ÇELEBİOĞLU: E.T.E. ÜZERİNE MAKALELER.: 13-15. yüzyıllarda Mesnevilerde Mevlana Tesiri.

NASİHAT NAME ÇİZGİSİ ÖNEMLİDİR… NABİ- HAYRİYE; LÜTFİ… LÜTFİYYE…

Türkiyat Mecmuası: son sayı: Nasihat nameler- Mahmut Kaplan133.s

Garipname adlı eserin transkripli halini bulursan al . Ama çok paran olmalı.

İLK TÜRKÇE MESNEVİ:

KUTADGU BİLİG- YUSUF HAS HACİP SİYASET NAME

GARİP NAME

Garip-name ünlü bir mesnevidir. Aşık Paşa’nın eseridir. 10 babdır. Mürettepdir. Mevlana mesnevisi gibi karışık ve iç içe değildir. Her bab 10 destana ayrılmıştır. Mükemmel bir eserdir. Her bab bir konuyu içine alır.

Garipname’deki ilk bab Osmanlıdaki birlik fikrinin de kaynaklığını teşkil eder. Çakmak hikayesi olarak anlatılır. Çakmak eskiden kav- çakmak taşı ve taşdan yararlanılarak elde edilirdi. Bu üçünden bir tanesi eksik olunca ateş yanmaz. Birlik fikri buradan hasıl olur .

Aşık Paşa ilk Türkçüdür. Eserinde Türkçe’ye ters düşen terkipler mevcut değildir. Bu yüzyıl terkipsiz ve güzel bir Türkçe kullanmada yarışan , Arapça ve Farsça kelime kullanmaktan kaçınan ünlü mesnevicilerin asrıdır. (14. yy ) Bu iş zordur ama devrin alimleri buna talip olmuşlardır. Bunun temel sebebi de Beylikler Dönemindeki Türkçe yazma ve yazdırma isteğidir. Beyler kendi halkı ile daha yakın olmak için bunu teşvik etmişlerdir.

Keşke bu iz takip edilseydi.

Garip namede Mesnevi tesiri söz konusudur. Hatta bazı hikayeler aynen alınmıştır. “üzüm” hikayesi buna örnektir. Eskiler bir hikayeyi başkası kullandı diye kullanmazlık etmezlerdi. Hatta bunu saygı vesilesi sayarlardı.

Bu “üzüm” hikayesinde Arap, Türk ve Fars aynı maddeyi almak ister ama farklı ifade eder. Yani insanlar aynı şeyi ister ama farklı ifade ederler.

Metod şu: Konu veriliyor, kıssa anlatılıyor, hisse çıkarılıyor.

Mukayeseli edebiyat için ilginç bir konu Garipnamede Mesnevi etkisi.

Çift Kaharamanlı Aşk Hikayeleri

Süheyl-i Nevbahar, Mesut bin Ahmed’in pek göze çarpmamış ama çok değerli bir eserdir. Dehri Diçin kütüphanesindeki yazma en eski nüshasından oğlu Cem Dilçin tarafından Doktora tezi olarak çalışıldı.

Hangi kitabın tercümesi olduğu belli değildir. Ama Garip name gibi o devrin terkipsiz öz Türkçe taraftarı bir eserdir. Arapça ve Farsça terkiplerden arınmıştır.

Bu yolda Türkçeci olarak Gülşehri, Aşık Paşa , Mesut bin Ahmet sıralanabilir.

Bu eserin giriş kısmı okunmalıdır. 14. yy mesneviciliği ele alınmış. Sebeb-i telif ve Hatime kısmı ilginç açıklamalara yer veriyor. Özellikle dil ile ilgili olarak şu noktalara değiniyor Ahmet bin Mesut: 5450…. beytler

1. Türk dili mesnevi yazmak için geniş imkanlı değil dar imkanlara sahiptir.
2. Türkçe ile bir fikri ifade etmek zordur.
3. vezin sıkıntısı Arapça ve Farsça kullanmadığın zaman had safhadadır.
4. Kavramları ifadede kelime bulmak zordur.
5. Türkçe , Arapça ve Farsça ile temelde farklıdır.
6. Bu eser pek iyi olmadı ama Türkçe için bu sıkıntıya değer.
7. Alim birisi görse , bu adam hiç terkip ve tertip bilmez mi der ama ne yapayım. Bu sebepten kakır(kızar) ve onu rekik ( tutuk – kekememsi) bulur.*** bu beyt yorumlanmalıdır. Ömer Seyfettinden yıllar önce terkipsiz dil önerisi.
8. İlk bin beytini yeğenim yazdı ben yaklaşık 6000 beyt olarak tamamladım.
9. Asıl adını Kenzü’l Bedâ’i koydum ama halk ona Süheylü Nevbahar diyebilir.

HURŞİD NAME – ŞEYHOĞLU MUSTAFA

Bir aşk hikayesi olmasından çok dil yönünden GARİPNAME ye benzemesi ile önem kazanır. Aşık Paşa ile paralel bir dilde sadelik ve terkipsizlik anlayışı mevcuttur.

Hoca Mesut- Aşık Paşa- Gülşehri- Şeyhoğlu Mustafa === Türkçeciler

İstanbul Yazma Divanlar Katologu önemlidir. Elinde bulunmalı.

Erzurum Ünv. Agah Sırrı Levent Kütüphanesi orada pek çok eser mevcut.

Milli Kütüphanede filmler var. (Divanların) Gerektiğinde ara…

“Kelamın Yüceliği” adlı bir yazı yaz. Suret ve musikiden daha üstün olduğunu ele al. Kelam- resim- müzik.

Nurullah Ataç’tan oku…

Divanlardan “söz- suhan” redifli şiirler ara…

Gül ü Mül mesnevisini oku…

Şerh-i Cezire-yi Mesnevi—- Şeyh Galip- Turgut Karabey-Erzurum

Gülzar-ı Esrar- Abdurrahman Naci

ÇİFT KAHRAMANLI MESNEVİLER

VAMIK U AZRA- LAMİ – Gönül Ayan

HÜSN Ü AŞK – ŞEYH GALİP -Hüseyin Ayan

YUSUF U ZÜLEYHA – ŞEYYAD HAMZA- 17.YY

HÜSREV Ü ŞİRİN – KUTUP 14.YY

CEMŞİD Ü HURŞİD- AHMEDİ 15.YY

HURŞİD- NAME – ŞEYHOĞLU S.MUSTAFA Hüseyin Ayan 14.YY

SÜHEYL Ü NEVBAHAR- HOCA MESUTCem Dilçin 14.YY

LEYLA VÜ MECNUN – EDİRNELİ ŞAHİDİ 15.YY

ETHEM Ü HÜMA- …

VARKA VÜ GÜLŞAH-

VİS Ü RAMİN –

ŞAH U GEDA –

MİHR Ü MAH –

MİHR Ü VEFA-

MİHR Ü MÜŞTERİ –

HÜMA VÜ HÜMAYUN –

GÜL Ü HÜSREV-

FERRUH U GÜLRUH-

GÜL Ü BÜLBÜL-

CENK DESTANLARI

İSKENDER NAME –AHMEDİ

GAZAVAT NAME-SELİM GİRAY

DÜSTUR NAME- ENVERİ

KUTUPNAME- UZUN FİRDEVSİ

DİNİ TASAVVUFİ MESNEVİLER

MESNEVİ- MEVLANA-Amil Çelebioğlu

GARİPNAME- AŞIK PAŞA –Kemal Yavuz

MEVLİD- SÜLEYMAN ÇELEBİ

HİLYE- HAKANİ

MUHAMMEDİYE-YAZICIOĞLU MEHMET-Amil Çelebioğlu

DİDAKTİK MESNEVİLER

HAYRİYE- NABİ

LÜTFİYE- SÜMBÜL ZADE VEHBİ

KIYAFET NAME – HAMDİ

HEVES NAME- TACİZADE CAFER ÇELEBİ

TUHFE- SÜMBÜLZADE VEHBİ

ŞERENGİZLER

ŞEHRENGİZ-İ EDİRNE – BURSA KONYA…

Bu dersin ilk ve en önemli el altı kitabı sözlüklerdir. Birinci elden bilgiye bu sözlüklerle ulaşılır.

En önemli sözlüğümüz, H.Kazım Kadri’nin “Büyük Türk Lügatı”dır Kelimelerin pek çok mecazi ve değişik anlamı bu lügatte bulunur.

Dilin zenginliği mecaz, deyim ve ata sözlerinden gelir. Türkçe’de bu daha bir önemlidir. Şerh için günümüzde o kelimenin manası yanında dün ne anlamalara geldiği de önemlidir.

Edebiyatçı kelimelerle uğraşır ,malzemesi odur. O halde şerhte kelime en önemli unsurdur.

Büyük Türk Lügatine nasıl bakarız: kelimenin Arapça’daki üç temel harfi bulunur. Bu harflerden ilki alfabetik olarak aranır. Müştakı olan aranan kelime bulunur…

Yani: mekteb kelimesi için “kef” “te” “be” den kef’e bakılır bunun içinden müştakı olan mekteb bulunur.

Bu sözlük dört cilttir. (alınmalı) ilk iki cilt eski yazı son iki cilt yeni yazıdır.

Kamus Tercümesi: Mütercim Asım , Arapça Türkçe bir sözlük . Sözlük konsunda mükemmel bir yere sahiptir. İçinde çok geniş hususlar yer alır. Kimi zaman bir hikaye, kimi zaman bir kıssa…ayrıca sade dillidir.

Kelimelerin terkibi iştikaki sülasidir. Üçlü köke dayanır. Yalnız bunda kökün son harfi “bab” oluşturur ilk önce o aranır; sonra ilk harfi fasıl oluşturur, ona bakılır. Yani ; müslüman kelimesinin üçlü kökü -“s l m” dir ,o halde “mim” babının “sin” faslına bakmalıyız.

Diğer sözlükler:

Kamus – ı Türki —Şemseddin Sami*

Kamus-ül Alam— Mütercim Asım -Farsça Türkçe

Yeni Tarama Sözlüğü—TDK *

Derleme Sözlüğü

Divan Şiiri Şairler Sözlüğü — M. İsen*

Lügat-i Naci- Muallim Naci

İskender Pala —Divan Edebiyatı Sözlüğü*

Concordance : Hadis kaynagımız, içinde 8büyük hadis kitabının bilgileri var.

Mecelletün-Nisab: ayetlerle ilgili kaynağımız. Fihrist

Metodumuz sefayı al , kederi bırak olmalı; çünki hayatta aksi halde bir gelişme olamaz. Ya hep ya hiç demek en kötü yoldur ,her şeyin bir güzel yönü vardır , o halde onu alıp diğer yönünü bırakalım.

Mevlana bir denizdir, hemen içilmez onu arıt , biraz uğraş, biraz çabala; Yunus bir ırmak , hemen iç içebildiğin kadar.

Amil Çelebioğlu yumuşak mizaçlıydı , Orhan Şaik Gökyay sert mizaçlıydı. İkisi de gereklidir. Arı gibi her çiçekten bir şeyler almayı bilmeliyiz. Bilgi birbirini çağrıştırır, nerede ne zaman , ne bulacağımızı bilemeyiz. Bir yazma eser içinde başka bir eser de bulunabilir. Mecmu’a-yı Eş’arlara dikkat etmeli. Amasya kütüphanesi bu anlamda büyük bir hazinedir.

***Ahmet Sevgi: Molla Cami -Kırk Hadis

Ahmet Vefik Paşa: Lehce-yi Osmani

Concordance : Hadis kaynağımız, içinde 8büyük hadis kitabının bilgileri var.

Derleme Sözlüğü

Divan Şiiri Şairler Söz

FAHİR İZ –TÜRK EDEBİYATINDA NESİR-NAZIM

İskender Pala —Divan Edebiyatı Sözlüğü

İskender Pala’nın “ Mazmunun Mazmunu”. 1993 Dergah

Kamus – ı Türki —Şemseddin Sami

Kamus-ül Alam— Mütercim Asım -Farsça Türkçe

Lügat-i Naci- Muallim Naci

Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü — M. İsen

Mecelletün-Nisab: ayetlerle ilgili kaynağımız. Fihrist

Mehmet Çavuşoğlu: “Mazmun” Türk Dili C.48 sayı: 388,89, 1984

Mehmet Salahi: Kamus-ı Osmani

Mukayeseli Edebiyat : Hasibe Mazıoğlu

Mustafa Nihat Özön : Edebiyat ve Tenkit Sözl

Remzi Lügati

Nejat Sefercioğlu :Nev’i Divanı Tahlili

TÜRK DİLİ DİVAN ŞİİRİ ÖZEL SAYISI ALINACAK.

TÜRK EDEBİYATI ANSİKLOPEDİSİ

Türk Edebiyatında Mesnevi : Fahir İz

Yeni Tarama Sözlüğü—TDK

Gölpınarlı Şerhi, Ankaravi Şerhi ,

Abidin Paşa Şerhi,

Bursalı İsmail Hakkı Şerhi

DİVANLARLA İLGİLİ KAYNAKÇA :

**Ali Nihat Tarlan : Şeyhi Divanı Edisyon kritik

Ahmet Paşa Divanı “ “ Akçağ — MEB

Necati Beg Divanı “ “ Akçağ — MEB

Zati Divanı “ “ (1000 gazel)

**Fuzuli Divanı Şerhi Ank.

Hayali Beg Divanı Edisyon Kritik İÜ. Yay

Şeyh Galip Hayatı- Şiirleri

**Mehmet Çavuşoğlu: İslam Ansiklopedisi “Baki”Maddesi TDV

Yahya Beg Divanı’ndan Seçmeler KTB

**Hayali Beg Divanı’ndan Seçmeler “

Necati Beg Divanı Tahlili MEB

Necati Beg Divanı’ndan Seçmeler Tercüman

Hayreti Divanı Edisyon Kritik

Divanlar Arasında ********************

Abdülbaki Gölpınarlı: Fuzuli İst.

Baki İst.

Naili-i Kadim İst.

Nedim Divanı İst.

Şeyh Galib Divanı’ndan Seçmeler MEB

Şeyh Galip Hayatı – Şiirleri Varlık

Abdülkadir Karahan: Nabi TKB -İslam Ans.

Nef’i Divanı’ndan Seçmeler İst. Ünv. İslam Ans.

Fuzuli Muhiti- Hayatı – Şahsiyeti TKB

Tunca Kortantamer: Ahmedi Divanı

İsmail Ünver : Neşati TKB

**Nejat Sefercioğlu : **Nev’i Divanı Tahlili

Hüseyin Yorulmaz: Divan Edebiyatında Nabi Ekolü Akçağ

Mine Mengi: Nabi

Haluk İpekten: Fuzuli Hayatı Sanatı Eserleri Akçağ

Baki , Hayatı, Sanatı, Eserleri Akçağ

Naili Divanı Edisyon Kritik İst. Ve Akçağ Naili TKB

Şeyh Galip, Hayatı , Sanatı , Eserleri Akçağ

Hasibe Mazıoğlu: Nedim TKB

Fuzuli Divanından Seçmeler TKB

Nedim’in Divan Şiirine Getirdiği Yenilikler Akçağ

**Cemal Kurnaz: Şeyhi Divanı Edisyon Krıtik Akçağ

Osmanlı Şairleri- Muallim Naci MEB

**Hayali Beg Divanı Tahlili Akçağ

**Harun Tolasa: **Ahmet Paşanın Şiir Dünyası Ank.

Ali Alparslan : Ahmed Paşa TKB

Şeyh Galib TKB

Hüseyin Ayan: Nesimi Divanı Akçağ

Nahid Aybet: Fuzulide Maddi Kültür TKB

**Kenan Akyüz: *Fuzuli Divanı Akçağ

Agah Sırrı Levent: Türk Edebiyatında Şehrengizler

( Yahya Beg-Neşati Zati)

Divan Edebiyatı

Sabahaddin Küçük: Baki Divanı Tenkitli Basım TDK

Baki Divanından Seçmeler TKB

Faruk K. Timurtaş: Baki Divanından Seçmeler Ank.

Muhsin Kalkımış: Şeyh Galib Divanı Akçağ

Tahir Olgun : Bakiye Dair İst.

Rekin Ertem: Yahya Divanı Akçağ

*Metin Akar: **Su Kasidesi Şerhi Diyanet

**Sudī- Vehbī-Sururī-Konevī: **Hafız Divanı Şerhi yazma

GENEL KAYNAKÇA:

Mine Mengi: Eski Türk edebiyatı Tarihi Akçağ

Nihat Sami Banarlı: RTET MEB

Muallim Naci: Osmanlı Şairleri TDK

Halil Erdoğan Cengiz: Divan Şiiri Antolojisi Bilgi

“ “ “ : Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi

Dergah: Büyük Türk Klasikleri

Fuat Köprülü: Divan Edebiyatı Antolojisi

Türk Edebiyatı Tarihi

Mustafa İsen: Acıyı Bal Eylemek Akçağ

Atilla Özkırımlı: Türk Edebiyatı Ansiklopedisi

İskender Pala: Divan Şiiri Antolojisi

Fahir İz: Türk Edebiyatında Nazım Akçağ

Saadettin Nusret: Türk Şairleri

İslam Ans.

Türk Ans.

RAMAZANİYELER, Methiyeler, Hicviyeler diğer önemli türlerdir.

Türler ve şekiller hakkında bibliyografya :

Gazel: Ahmet Ateş

Divan Şiirinde Gazel: Cem Dilçin

Kaside: F Krenkow

Kaside: Mehmet Çavuşoğlu

Divan Şiirinde Musammatlar .:Halil Erdoğan Cengiz

Mesnevi : İsmail Ünver

Müstezat : Mehmet Deligönül

Şarkı : Yılmaz Öztuna

Tuyug : Fuat Köprülü

Divan Edebiyatı : Ömer Faruk Akün ( İslam Ans.)

Örneklerle Türk Şiir Bilgisi : Cem Dilçin

Türk Edebiyatında Nazım : Hikmet İlaydın

Ansiklopedik Divan Sözlüğü : İskender Pala

Türk Edebiyatında Mazmunlar : A. Talat Onay

Istılahat-ı Edebiye : Mualim Naci

Divan Edebiyatı : Agah Sırrı Levent

Fahir İz : Eski Türk Edebiyatında Nazım

8.11.2001

YAZI FİKRİ: Hafız’ın birinci beytinin divan edebiyatına etkileri: Bilig8/kış99 daki yazı örnektir.

YAZI FİKRİ: Bilginin manzumeleştirilmesinin yararı nedir? Manzum bir tezkire tanıt.

BİR YAZI YAZARKEN YÜZYIL ÖZELLİKLERİNİ İYİ BİR HOCAYI ÖRNEK ALARAK ÇIKART.

HAFIZ NAME: İranlı bir yazarın . Terimler sayfalarca açıklanmış. Farsça. Seçme gazeller var.

THE GAZAL OF HAFIZ: İtalya’da basılmış. İngilizce. İndeks kısmı çok iyi. Her kelimenin indeksi yapılmış. Meselã vefã kelimesi nerelerde nasıl geçiyor.

Hafız Divanında Ayet , Hadis ve Kelam-ı Kibarlar Türkiye’de basılmış bir kitap ara.

KEŞFÜZZÜNUN: KATİP ÇELEBİ: Bu kitabı bulursan kaçırma. 2cilt, iki de zeyli var.

Lisan-ı Gayb = Hafız Divanı diğer adı Bu kitapla fal bakıldığı için Falname de denir.

UNUTULMAZ MISRALAR:HİLMİ SOYKUT

AHMET PAŞANIN ŞİİR DÜNYASI: Harun Tolasa ara ,al.

Hafız Divanında Dizeler İndeksi : Yakup Şafak ara ,bul, al.

ESKİ TÜRK EDEBİYATI ÜZERİNE MAKALELER: AMİL ÇELEBİOĞLU ”Edebiyatımızada Mesnevi Tesiri” oku..

Necati’nin Şiirine Mihri’nin nazireleri… önce N.S. Banarlının nazire maddesini oku, araştır , yaz.

23.112001

rLš*²« ˆUJì ëÔ«d¦ uš²œ Âœ¬ rﻋ rš½ ÊbìUì« pL*½u½ —«Ë vÔdHì —b ‰Ë«

Ol ḳadar nefreti var göñlümüñ insandan kim

‘Aksim âdemdür deyü mir’âta nigâh eyleyemem

Şimdi bu beyti şerh etmek için ne yapmalı:

1- Bu beyt kimin olabilir? Nabi’nin olabilir. Niçin? Çünki hikemi bir tarzda yazılmış.

2- “eyleyemem” redifi ile divan taraması yapıp kolayca bulabiliriz şairini .Veya Unutulmaz mısralar adlı “UNUTULMAZ MISRALAR:HİLMİ SOYKUT” bu eserden bakarız.

3-Divana baktık ve şu beyt karşımıza çıktı:

Ḫalḳdan göñlümüñ ol mertebedür vaḥşeti kim

‘Aksim âdem diyü mir’ate nigâh eyleyemem

Şimdi bu farkın belirtilmesi gerekir. Aslını tahkik etmek her zaman bize bir kapı açar. İfade ilk yazıldığından daha yumuşak bir ahl almış.

4-Veznine bak. “feilâtün feilâtün feilâtün feilün”

5- Asli harfleri ile yaz- Transkripsiyonunu yap- ilk metni ara- vezni bul- kelimelere bak- sözlük kullan – ikinci anlamları kaçırma- Sözlükten, “Bildiğin kelimeye on defa, bilmediğine bir defa bak.”

6- Nefret: tiksinme , kerih görmek, ürkmek..

Vahşet: gam, gussa, halvet, yabanilik, vahşilik, ıssızlık, korku, dehşet, korkunç.

7- Bu günkü dile çevir.

a- Hiçbir ilave ve çıkarma yapmaksızın nesir cümlesi halina getirmek.

b-Yabancı kelimelerin anlamları verilerek ve terkipler çözülerek bu dile düzgün cümle halinde çevirmek.

a- Gönlümün insanlardan ol kadar nefreti var kim;Aksim âdem diyü mir’âta nigâh eyleyemem

b- İnsanlardan o kadar nefret ediyorum ki, aksim adam olduğu için aynaya bakamam.

Burada şair bunu bu gün söyleseydi nasıl ifade ederdi sorusuna cevap aranmalıdır.

Şu ana kadar şairin ne dediğini ortaya koyduk. Bundan sonra şerhe geçilecek. Şerhte kişinin kültürü ve beytten ne anlayabildiği önemlidir.

Beyt bir evdir, eve kapıdan girilir. O halde anahtar kelimeyi bul.

İlk anahtar kelime “insan”dır. Şairin beyitte girdiği hayal alemi keşfedilmeli. Onun ruh haline ulaşılmalıdır.

İnsanlardan niçin nefret ediyor?

Niçin insanlığından utanıyor?

Eşref-i mahlukat, Belhum- adal kavramları kavramları Kur’an’dan okkunmalıdır.

Kur’an ve Hadise bak. Müfehrese bak. Fihriste bak. Mücem’e bak.

Mevlana bu hususta ne demiş?

Yunus ne demiş?

İnsanlarla ilgili yazılar. Zulümler vahşetler…

Şeyh Galip’ten “Zübte-yi ‘âlemsin…” beyti alınmalı.

Dersin ilk emri: “ yazı çalışması yap ve yayınlat”

rš½ ÊbìUì« pL*½u½ —«Ë vÔdHì —b ‰Ë«

rLš*²« ˆUJì ëÔ«d¦ ušœ Âœ¬ rJ

Ol ḳadar nefreti var göñlümüñ insandan kim

Aksüm âdem deyü mir’âta nigâh eyleyemem

“feilâtün feilâtün feilâtün feilün”

Göñlümün insanlardan ol ḳadar nefreti var kim;’aksim âdem diyü mir’âta nigâh eyleyemem.

Nefret: tiksinme , kerih görmek, ürkmek..

Vahşet: gam, gussa, halvet, yabanilik, vahşilik, ıssızlık, korku, dehşet, korkunç.

‘Aks: Çarpma , urma , ziya veya bir suretin bir yere vurup dönmesi veya orada görünmesi ,yankılanma , ters ,żıd , ḫilâf , muġayir ,tersine.

İnsanlardan o kadar nefret ediyorum ki, aksim adam olduğu için aynaya bakamam.

Bu beytin Nâbȋ Divânında geçen şekli şöyledir:

Ḫalḳdan göñlümüñ ol mertebedür vaḥşeti kim

‘Aksim âdem diyü mir’ate nigâh eyleyemem*

İlk insan Hz. Adem yaratılırken melekler Allah (CC)’a “Yer yüzünde kan dökücü, bozgunculuk çıkarıcı birini mi yaratacaksın?” demişlerdi. Burada meleklerin daha yaratılmamış bir varlığın , kan dökücü ve bozgunculuk çıkarıcı olacağını biliyor gibi konuşmaları ilginçtir. Bu hususa şöyle bir açıklama getirilebilir : Dünyada insandan önce cinler yaşıyordu ve durmadan bozgunculuk çıkarıp kan döküyorlardı. Allah(CC) , bu tayifeyi dünyadan sürme işini cinlerin en ulusu İblis’e verir. İblis bu işte gösterdiği başarıdan övünerek gurura kapılır. Ve insan yaratıldığında ona secde etmek istemez. Melekler de bu olaylardan kıyasla Allah (CC)’a bu soruyu sorarlar. İnsan yaratıldıktan sonra da İblis, Allah (CC) tarafından verilen bir müddet zarfında insanları doğru yoldan çıkarmaya çalışmak, yani imtihanın “yanlış cevap” kısmı olmakla görevlendirilir.

Dünyada insanlar hak ve batıl olmak üzere iki yolda yürümektedir. İşte “hak yol” bozguncu ve kan dökücü olmama; “batıl yol” ise olmadık ve umulmadık kötülükleri yapamakta kendinde yetki görüp her türlü bogunculuğu yapma yoludur.

Burada bir önemli noktayı gözden kaçırmamak gerekir: Hikemȋ tarzın en büyük şairlerinden biri olan Nâbȋ , her kötü görünenin de kötü olmadığını yani, şer görünenin hayır, hayır görünenin şer olabileceğini bilir . Nitekim , Habȋb –i Neccar ,Yâsin Suresinde anlatılan kıssasında kendisine acıyarak bakan , hatta kendisinin başını vücudundan ayıranlara acımakta ve “ keşke kavmim Allah(CC)’ın bana ihsanından haberdar olsalardı.”mealinde sözler sarfetmektedir.

Biz , kötülükleri zahiren kötü olarak görürüz, tıpkı Hızır (AS)’ın Hz.Musa ile yolculuğunda yaptığı şeylerde olduğu gibi.

Oysa dünya, Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın :

Dime şu niçin şöyle

Yirincedir ol öyle

Bak sonuna sabreyle

Mevlâ görelim neyler

Neylerse güzel eyler

Buyurduğu gibidir. Hiçbir şey göründüğü gibi değildir.

Şeyh Galib’in :

Hoşça bak zatına kim zübde-yi ‘âlemsin sen

Merdüm-i dȋde-yi ekvân olan âdemsin sen

dediği insan oğlu, bu imtihan dünyasında “hak” veya “batıl” yolun yolcusu olamakta hürdür ; ama birinde “ eşref-i mahlukat- zübde-i âlem” diğerinde “ belhüm adal- esfele’s-safilȋn” olmaktadır .

Hz.Mevlânâ’nın da “Eğer insan suretle insan olsaydı Ahmet’le Ebucehil müsâvi olurdu; Ruh, seni en yüksek göklere çıkarırken sen en aşağılıklara , su ve çamura doğru gittin; Ebu Müseylim’in lakabı yalancı olarak kaldı , Muhammed’e de akıllılar sahibi dendi;- Fena insanla aynı duruma düşmek… Kötüye kötülükle mukabele edersen aranda ne kalır.”gibi birer inci tanesi olan sözleri konuyu özetlemektedir aslında.

Yûnus’un iyi ile kötü ayrımı gayet net ve tüm insanlığa şâmildir:

Bir kez gönül yıktın ise

Bu kıldığın namaz değil

Yetmiş iki millet dahi

Elin yüzün yumaz değil

Yol oldur ki doğru vara

Göz oldur ki Hakk’ı göre

Er oldur alçakta dura

Yüceden bakan göz değil.

Yukarıda söylediğimiz gibi şair her ne kadar insandan nefret etmekte ise de bunun hikmetini de gözden uzak tutamaz. İyinin anlaşılması için, kötü; artının olması için, eksi şarttır.

İyi ve kötü üzerine bu genel açıklama daima göz önünde bulundurulmak şartıyla şairin beytte bahsettiği nefretin kaynağını araştırmaya çalışalım. Acaba şairi insandan ve insanlığından bu kadar utandıran olaylar neler olabilir?

Urfalı Nabȋ’nin hayatına göz attığımızada onu insanlığından utandıracak üç durumdan söz etmemiz mümkün olur:

1- Nabi, bir ara Musahib Mustafa Paşa’nın kethudalığından azlini istemiş ve bu isteği kabul edilmiş. Bu yüksek makamından ayrılan Nabi’yi çok şaşırtan olaylar peşi peşi sıra gelmiş. Bir zamanlar önünde el pençe divan duranlar artık onu görese de selam vermemek için yollarını değişitirir olmuşlar. Eskiden dalkavukluk edenler şimdilerde dönüp yüzüne bakmamaktadırlar:

Bu durmunu “Kaside-yi Azliyye der Senâhânȋ -yi Musahib Mustafa Paşa” adlı şiirinde nefis, iğneleyice ve insanların sadece mevki sahiplerine , kendilerinden bir şey beklediklerine olan gösterişili ve riyâkârlıkla beslenmiş hürmet ve hayranlıkların nasıl küstahlığa dönüştüğünü canlı ve tesirli bir uslupla dile getirir.

Kanı kendü kulunam deyü perestişler iden **

Eylemez yolda düçar olsa bile redd-i selâm

Kani ol terk-i edeb deyü kuûd eylemeyen

Eylemez şimdi mecâlisde bulundukça kıyâm

Kanı gördükçe kemân-veş ham eden kametini

Zahm açar tȋr-sıfat şimdi sudur etse kelâm*

Şair o günlerde yaşadığı bu ve benzerȋ durumlardan dolayı insanlığından nefret getirip, aynaya dahi bakmaktan çekinmiştir, aksinin insan olduğunu görme ihtimali var diye. Aynı gazel***deki şu beyt de yakınları ile ilgili bir durumun habercisidir:

Düşer ibrâm –ı aḥibbâ ile yâ ġaflet ile

Yoḫsa ben ḳaṣd ile tedbȋr-i günâh eyleyemem

2- Bu hususta ikinci ve önemli bir ihtimal de , şairin Halep’te geçirdiği uzun yıllardan sonra İstanbul’a dönüşünde , kendisini akın akın ziyaret edenleri çekemeyen ve ağır sayılabilecek şu beyti yazan Osman-zade Tâib’in bu anlamsız, kırıcı hareketi olmuştur denebilir :

Hemşehrȋlerin tâ o kadar kesreti var kim **

Nâbȋnin evi şimdi Katır Hanına benzer

Bu zerafetten yoksun beyt Osman-zade Tâib’in çekemezliğini göstermesi yanında insalığında en süfli duygularından birini ortaya koyması ve muhatabını çok derinden ,hatta insalığından utandırcak kadar , yaralaması gayet mümkündür.

3- Nabi, bu beyti ile genel olarak Habil – Kabil mücâdelesinden , Nemrut –İbrahim, Firavun-Musâ , Ebu Cehil – Hz Muhammed … kadar tüm insanlığın doğru – eğri, hak-batıl, hoşgörü- tahammülsüzlük tarihinden ve bu tarih sayfalarındaki vahşet dolu sahneleri telmihle insalığından nefret ediyor olabilir.

“Mana şairin karnındadır.” diyen Arap atasözüne uyarak bu üç ihtimal şairi “nefret” ile “insanlık” kelimesini bir arada kullanacak kadar üzmüş diyebileceğimiz gibi , Somali,Bosna, Çeçenistan, Doğu Türkistan zulümlerine kadar da sözün çemberini genişletip bu güne de tıpa tıp uyan bir şablon beytle karşı karşıya olduğumuzu iddia edebiliriz. Mâlesef zulüm , dünyada payidar olamasa da özellikle Müslümanları hiç rahat bırakmamış ve insan olan herkesi insanlığından utandıran tablolar daima yaşanır olagelmiştir.

İnsanlık Hz.Ademden bugüne kadar iyi ile kötüyü atomundaki eksi ve artı gibi daima yanında taşımış, ondan bazen insalığından nefret edecek kadar bizâr olmuş bazen de bununda bir hikmeti vardır deyip sabretmiştir.

Metin Hakverdioğlu

Konya-2001

Kaynakça:

Gökdemir, Ayvaz, Yunus Emre-Güldeste, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,1990.

Çelebioğlu,Amil, Erzurumlu İbrahim Hakkı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara ,1988.

Karahan, Abdülkadir, Nabi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara , 1987.

İzbudak, Veled- haz. Abdülbaki Gölpınarlı, Mesnevi –Mevlâna , MEB Yayınları,İstanbul, 1990.

Bilkan, Ali Fuat, Nabȋ Dȋvânı , MEB. Yayınları, İstanbul, 1997.

Kur’an-ı Kerim Me’âli- Diyanet İşleri Başkanlığı.

Kortantamer, Tunca, Eski Türk Edebiyatı –Makaleler, Akçağ,Ankara,1993.

Şemseddin Sami, Kamûs-ı Türkȋ,Çağrı Yayınları,İstanbul,1999.

Büyük Türk Klasikleri, Ötüken –Söğüt,İstanbul,1985

* Bilkan, Ali Fuat, Nâbi Divanı , MEB Yayınları, İstanbul,1997.

* Hani senin kulunum diyerek -adeta- sana tapınır gibi olan , şimdi, yolda sana rastlasa selâmını bile almaz. Hani karşında edebe aykırı düşer diye düşünüp oturmayan ,şimdi, bulunduğu bir meclide ,toplantılarda , sen gelince ayağa dahi kalkmaz.

Hani seni gördükçe ,boyunu keman gibi eğen şimdi söz söylese, ok misali yara açar.

** Karahan, Abdülkadir, Nabi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara , 1987

*** Nabi Divanı, Gazel 512 , s.847

ESKİ TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI

Âşık Paşa (1272-1333)

Eşit derd_i dilüm efsane_i Mecnuna meyl itme

Ezel katibleri ‘uşşak bahtın kare yazmışlar

Şi’rüm imza itdi gördi lafz_u ma’namı havas mazmunu has demek özel ve gizli

Sabih bülbüle hep nale itdürgen gül olur

Ol güşeler ki çeşm_i füsun_sazı gösterür en güzel beytte anlam gizlidir.

Gamzeler kim fitneden ifşa-yı raz eyler bana mi’raçta peyg. İki kaş arası sırrını hatırla

Gör ne sayyad_ı kemend_endaz_ı i’cazum Sabih

Degüldür tab’-ı ‘ãlem dikkat-i eş’ãrdan mahzûz

Tokınmış kãrgãh-ı dilde maňnen bir kumãş olmış

Bir perīveş dil-berüň sevdã-yı zülf-i pür-hamı mum mazmunu

Edã-yı şükr-i hadengüňdür ol sadã ki çıhar mum mazmunu

Pür idüpbir gün bu nev’ile geçürem sã’atüm (Hayãlī) kum saati mazmunu

Bildüm ki hãtem-i dil-i meyyãl sendedür (Cem’ī)sevgilinin aşkı öyleki orada herşey kaybolur

Mehmet Salahi: Kamus-ı Osmani

Türk Edebiyatında Mesnevi : Fahir İz

Fahir İz : Eski Türk Edebiyatında Nazım

Son Yazılar

Arşivler

Kategoriler

Üst veri

Son Yazılar

Son Yazılar

Son Yazılar

Son Yazılar